آشنایی با عمارت عالی قاپو تبریز
تبریز شهری تاریخی و بزرگ با آب و هوایی کوهستانی و جلگه‌ای است. این شهر در مرکز استان آذربایجان شرقی قرار دارد. شهر تبریز جاذبه‌های دیدنی بسیار زیادی دارد؛ یکی از آنها عمارت عالی قاپو تبریز یا شمس‌العماره است. این عمارت بزرگ بر اثر حوادث مختلف آرام آرام از بین رفت و امروزه فرمانداری، استانداری و بانک ملی مرکزی جای آن را گرفته‌اند. شاید برای شما هم سوال باشد که چگونه ممکن است چنین کاخ بزرگی اکنون از بین رفته باشد؟ چرا نام عالی قاپو برای این عمارت در نظر گرفته شده است؟ شاید اگر عمارت عالی قاپو تخریب نمی‌شد، اکنون به عنوان یکی از جاذبه گردشگری در شهر تبریز محسوب می‌شد. در ادامه مطالب به بررسی تمام این موارد می‌پردازیم. پس اگر به دنبال کسب اطلاعات بیشتری در مورد تاریخچه این عمارت باشکوه هستید تا انتهای مقاله با سپنجا همراه باشید.
برای اجاره سوئیت در تبریز روی لینک کلیک کنید.
شهر تبریز
تبریز پایتخت تاریخی ایران و یک شهر سنتی و باستانی است که قدمتی ۴۵۰۰ ساله دارد. این شهر بخاطر داشتن آب و هوای کوهستانی بهترین زمان برای مسافرت در فصل‌های گرم سال مثل تابستان خواهد بود. پس از تهران، شهر تبریز بیشترین موزه‌ها را به خود اختصاص داده است.
مردم این شهر به زبان ترکی آذربایجانی صحبت می‌کنند و دین و مذهب اکثر آنها اسلام شیعه است؛ اما مذاهب دیگری مثل زرتشت، ارمنی، مسیحی و… هم در میان آنها پیدا میشود که بسیار اندک هستند. مردم تبریز آداب و رسوم خاصی دارند و برای برگزاری انواع مراسمات جشن و سرور یا عزاداری، آداب سنتی و محلی خود را پیش می‌گیرند. بایرام پایی، خوانچه، تکم گردانی و… نمونه‌هایی از این آداب و رسوم خاص مردم تبریز است.
عالی قاپو به چه معناست؟
برخی از افراد با ذکر دلایلی نام این عمارت را عالی قاپو گذاشتند؛ اما نظریه‌های آنها تقریبا متفاوت بود. این موضوع به گذشته‌های دور در دوران حکومت صفویان بر می‌گردد و چون دولت صفویان با دولت عثمانی در رقابت بودند و عثمانی‌ها مقر حکومت خود را باب عالی گذاشته بودند، به همین دلیل صفویان هم مقر حکومت خود را در تبریز عالی قاپو گذاشتند که بعدها در اصفهان و قزوین نیز مقر عمارت را با این نام صدا می‌کردند.
عالی در عربی به معنای برتر و قاپو در زبان ترکی به معنی دروازه یا درب است، به همین دلیل این عمارت را عالی قاپو یا همان دروازه عظمی یا درب اعلی نام‌گذاری کردند. در مقابل افرادی هم هستند که معتقدند، عالی قاپو در حقیقت آلاقاپو بوده و به درب رنگی یا درب قرمز معروف است که با این اوصاف می‌توان گفت در زبان ترکی آلا به معنای قرمز و قاپو نیز به معنای دروازه یا همان درب است.
کاخ عالی قاپو فقط در شهر تبریز ساخته نشده بلکه در شهرهای اصفهان و تبریز و قزوین نیز دقیقا با همین معماری و با همین نام بنا شده است. شاید عالی قاپوی تبریز تخریب شده است، اما عالی قاپوی اصفهان و دیگر شهرها هنوز باقی مانده است.
تاریخچه عمارت عالی قاپو تبریز
عمارت عالی قاپو تبریز در زمان قاجار به وسیله‌ی پسر مرتضی قلی خان دنبلی به نام نجف قلی خان بنا شده بود که در آن دوران به این عمارت چهار طبقه آلاقاپو می‌گفتند. در روز عاشورا محیط باغ عالی قاپو مکانی برای عزاداری بود که دسته‌های سینه زن و قمه زن از طرف ولیعهد انعام می‌گرفتند و ابوالحسن خان اقبال آذر در ماه محرم هنرنمایی‌های جالبی را انجام می‌داد. اما در دوران عباس میرزا نام آلاقاپو به نام عالی قاپو تغییر کرد و در زمان ولیعهدی ناصرالدین میرزا شمس‌العماره نام گرفت که تقلیدی از عمارت شمس‌العماره تهران بوده است. در دوران مظفرالدین شاه هم در قسمت شمالی حرمخانه‌ای احداث شد و علاوه بر این حرمخانه، تعمیرات و تغییراتی اساسی را به عمل آوردند که در مباحث جلوتر راجع به کوی حرمخانه توضیحات بیشتری خواهیم داد. عمارت عالی قاپو تبریز دارای سه دروازه‌ی ورودی بود:
- درب اول مخصوص کارمندان دولتی و ولیعهدهای قاجار بود.
- درب دوم برای ورود مردم عادی در ایام محرم برای مراسمات عزاداری در حضور ولیعهد بوده است.
- درب سوم نیز برای رفت و آمد خاندان ولیعهد و شاه بود که به عنوان درب شاهی یا درب حرمخانه معروف بود.
بعد از سلسله قاجار عمارت عالی قاپو مقر استاندار آذربایجان شد. در سال ۱۳۱۳ هجری شمسی بخشی از عمارت عالی قاپو تبریز در اثر سیل تخریب و قسمتی دیگر که شامل هنرهای زیبای دوران قاجار و زندیه بود، در دوران ادیب السلطنه سمیعی آتش گرفت. برخی از مردم آنقدر بابت این آتش سوزی محزون بودند که می‌گفتند خود ادیب السلطنه از روی عمد این عمارت را آتش زده است. کمی بعد در سال ۱۳۲۶ هجری شمسی، علی منصور استاندار تبریز یک عملیات ساختمانی را شروع کرد که به تخریب کاخ عالی قاپو منجر شد و در جریان این کار مثل سمیعی اعتراض و سرزنش مردم تبریز را به دنبال داشت. در سال ۱۳۴۸ یک شعبه بانک ملی مرکزی در قسمت غربی عمارت عالی قاپو تبریز ساخته شد. و در همین زمان بود که حرمخانه به طور کامل تخریب و فرمانداری امروزی جایگزین آن شد.
محققان به دلیل اینکه عالی قاپوی تبریز در زمان شاه عباس اول وجود داشته است معتقدند که معماری عالی قاپو در شهر اصفهان برگرفته از معماری عالی قاپوی تبریز است.
بیشتر بخوانید: بهترین جاهای تبریز که باید ببینید
ویژگی‌ها و معماری عمارت عالی قاپو تبریز
عمارت عالی قاپو تبریز با طبقات، سالن‌های مختلف، طراحی و معماری خارق‌العاده‌اش بی نظیر بود. این کاخ با دیوارهای آینه کاری شده دارای تالارهای بزرگ برای پذیرایی از مهمانان والامقام بوده که هنرمندان و معماران آن زمان با دقت و ظرافت خاصی این کاخ را طراحی کردند و در ساخت کاخ از سنگ مرمر استفاده کرده تا با این نما شکوه و قدرت پادشاهان را هنگام ورود سایرین نشان دهند. تزئینات داخلی عمارت عالی قاپو تبریز را می‌توان به کاشی‌کاری‌ها و آجرهای هفت رنگ آن، گچ‌بری های بی‌نظیر بکار رفته شده در سقف اشاره کرد. طراحی‌هایی از حیوانات و گل‌ها که بیشتر این هنرمندی‌ها در این دوره، توسط رضا عباسی صورت می‌گرفته است و اکثر این آثار متعلق به اوست.
در عمارت عالی قاپو تبریز دو قسمت از پله‌ها در بخش غربی کاخ به صورت قرینه و مارپیچ قرار داشتند و پله‌ی دیگر که به پله شاهی معروف بود، به صورت پلکانی ساخته شده و فقط به شاه و نزدیکان شاه اختصاص داشت. در فضای بیرونی این عمارت، حوض مسی تقریبا بزرگی وجود داشت که یکی دیگر از زیبایی‌های این کاخ بود.
عمارت عالی قاپو را اگر از جهات متفاوت ببینید متفاوت خواهد بود؛ مثلا اگر از از جلو به آن نگاه کنید دو طبقه و سه طبقه‌ای می‌بینید و اگر از پست ساختمان کاخ بنگرید در نظرتان یک طبقه می‌آید در صورتی که عمارت عالی قاپو تبریز یک ساختمان ۴ طبقه است.
تالار موسیقی عمارت عالی قاپو تبریز
تالار موسیقی یا همان اتاق صوت یا اتاق موسیقی با گچ‌بری‌های زیبا در بالاترین طبقه از ساختمان قرار داشت. قسمت مرکزی تالار موسیقی به وسعت ۶۳ متر مربع به صورت چلیپا نقاشی شده بود و به هر طرف از این تالار که نگاه می‌کردید، فضایی پر از اشکال گوناگونی مثل ظروف گچی می دیدید. هنرمندان آن زمان نقش و نگارهای عجیب، تورفتگی‌ها و برجستگی‌هایی که با ظرافت هنری بسیار خاصی همراه بود را خلق می‌کردند. یکی از نقاشان معروف آن دوران به نام فرد ریچاردز در مورد اتاق موسیقی کاخ گفته است: «… این تورفتگی‌ها مانند قطعات مختلف پازل با تناسب خاصی کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند».
کوی حرمخانه
در تبریز کوچه‌ای به نام کوچه حرمخانه وجود دارد که در قدیم دروازه خروجی عمارت عالی قاپو تبریز برای حرم شاهی بود و مغازه‌های مجیدالملک، درب باغمیشه و مغازه‌های عمر در آن قرار داشتند. افراد بازرگان و علما در این حرمخانه زندگی می‌کردند در حقیقت محل سکونت ارباب نشینان بوده است. این حرمخانه در تبریز مکانی برای گذراندن اوقات فراغت و گردش مردم محسوب می‌شد که اکنون از قسمت شرقی کوی حرمخانه تا استانداری بازار کفاشان است.
کوی حرمخانه در زمان قاجار جزء یکی از مراکز مهم به حساب می‌آمد که در دوران پهلوی با ساختمان استانداری و فرمانداری آثار بر جای مانده از این حرمخانه تا حدودی از بین می‌رود و در آخر هم توسط شهرداری بخش عمده‌ی این حرم خانه از بین رفت. نادر میرزا در کتاب تاریخ جغرافی دارالسلطنه تبریز خود به این حرمخانه اشاره کرده است.
کلاه فرنگی
کلاه فرنگی‌ها ساختمان‌های تزئینی شاهانه‌ای هستند که آثار آن از دوران قاجار به جای مانده و پاک شدنی نیستند. هر چند قبل از دوران قاجار نیز کلاه فرنگی بود، اما بیشترین آثار کلاه فرنگی مربوط به دوره زندیه و قاجار در ایران بوده که در معماری آن از معماری ایرانی و اروپایی به صورت ترکیبی کار شده است. کلاه فرنگی یک بنای منحصر به فردی با گنبد مخروطی شکل و اتاقک مسقف است؛ این بنا به صورت یک اتاق گرد (به صورت لوزی یا چند ضلعی) که دورتادور آن فضای باز رو به بیرون است طراحی و ساخته شده است. از معماری زیبای کلاه فرنگی در شهرهای ایران مثل اراک، رشت، شیراز، قزوین، رفسنجان و بیرجند نیز بکار رفته شده است.
فرهنگ بزرگ سخن از کلاه فرنگی اینگونه سخن گفته است: «ساختمان سبک و گاه تزئینی در وسط باغ، پارک، یا تفریحگاه‌ها که برای کارهای تفریحی یا سرپناه از آن استفاده میشود. پاویون».
جاذبه‌های دیدنی در اطراف عمارت عالی قاپو تبریز
شهر تبریز جاذبه‌های زیادی دارد که برخی از آنها شامل بازار تبریز، مسجد کبود، ارگ علیشاه، مسجد جامع تبریز، موزه آذربایجان، مقبره الشعرا، روستای کندوان، کلیسای استفانوس مقدس، کوه عون بن علی، ارگ علیشاه تبریز و… است. چند سال پیش نیز از عمارت عالی قاپو تبریز هم بازدید به عمل می‌آمد؛ اما متاسفانه تنها آثار به جای مانده، تصاویر و موزه‌ها هستند که با این حال باز هم بازدیدکنندگان زیادی از سرتاسر دنیا برای دیدن این آثار باقی مانده به این شهر سفر می‌کنند.
مطاله بیشتر: ۱۳ مورد از مکان‌های ناشناخته تبریز را که باید ببینید!
هتل‌های تبریز
هتل‌ها، سوئیت‌ها و ویلاهای زیادی در شهر تبریز وجود دارد؛ به همین علت با سفر به چنین شهری مشکل پیدا کردن محل اقامت نخواهید داشت. مکان انتخابی برای استراحت و اقامتگاه شما در تبریز بستگی به انتظارات شما دارد. اگر بخواهید به امکاناتی مرفه دسترسی داشته باشید، بهتر است هتلی نزدیک به مرکز شهر را رزرو کنید و یا اگر می‌خواهید از شلوغی و سر و صدای شهر به دور باشید، مکانی را در اطراف و کناره‌های شهر در نظر بگیرید. برخی هتل‌ها و اقامتگاه‌های شهر تبریز شامل هتل لاله کندوان تبریز، هتل گسترش تبریز، اقامتگاه‌های سنتی، هتل پارس ائل گلی تبریز، هتل شهریار، هتل بین المللی، هتل آزادی، هتل آپارتمان بهبود و… است.
رستوران‌ها و غذاهای تبریز
تبریز از جمله شهرهایی است که بوی غذاهای خوشمزه‌اش آدم را دیوانه می‌کند. در رستوران‌های تبریز شما هرگونه سبک، مدل و نوع غذا را می‌توانید سفارش دهید و از این بابت خیالتان راحت باشد؛ زیرا رستوران‌های تبریز غذاهای متنوعی دارد و از غذاهای محلی و سنتی گرفته تا غذاهای جدید و مدرن امروزی.
معروف‌ترین غذای محلی تبریز، کوفته تبریزی است که به احتمال زیاد اسمش به گوشتان خورده باشد؛ این کوفته از قدیمی‌ترین و اصیل ترین غذاهای تبریز به شمار می‌رود. از دیگر غذاهای سنتی این شهر می‌توان به دلمه برگ مو، دلمه کلم، خورش هویج، کوکو لوبیا سبز، قورما شورباسی، شیر پلو، خاگینه یا همان قیقاناخ، کباب بناب، جغور بغور، آش آبغوره و آش اوماج اشاره کرد. که این غذاها را می‌توانید در رستوران‌هایی مثل رستوران حاج علی، جلالی، وحید و باغ آنا سرو کنید و از خوردن این غذاهای لذیذ لذت ببرید.
مراکز خرید تبریز
خرید همیشه لذت بخش و دلچسب است؛ مخصوصا در مواقع گردش و مسافرت. اگر با سفر به تبریز خواستید هدیه‌ای برای کسانی که در گوشه ذهنتان هستند و دوستشان دارید ببرید، حتما سری به بازارهای تبریز بزنید. از مهم‌ترین مراکز خرید تبریز می‌توان به پاساژ بزرگ لوکس لاله پارک، مرکز خرید ستاره باران، اطلس، برج بلور،جواهر، رویال، برج شهر، رشدیه و مجتمع تجاری پردیس اشاره کرد. بازار بزرگ تبریز جزء یکی از میراث جهانی یونسکو به حساب می‌آید. این بازار بزرگ‌ترین بازار سرپوشیده دنیا است.
جمع بندی
در این مقاله از سپنجا تلاش کردیم تا اطلاعات بیشتری درباره عمارت عالی قاپو تبریز یا شمس‌العماره ارائه دهیم. این کاخ که در گذشته یک عمارت کلاه فرنگی در مرکز شهر بود، در سال‌های متوالی به دلیل حوادث گوناگون و یا تخریب توسط استانداری‌ها اکثر آثار این دوران از بین رفته است. امروزه بانک ملی مرکزی، استانداری و فرمانداری جایگزین این عمارت بزرگ شده‌اند. تنها با دیدن موزه‌ها و عکس‌های باقی مانده می‌توانیم به وجود چنین کاخ پر شکوه و با عظمتی پی ببریم. از اینکه تا پایان مقاله ما را در سپنجا همراهی کردید ممنونیم.
لطفا نظرات خود را درخصوص عمارت عالی قاپو تبریز در کامنت همین پست با ما درمیان بگذارید. منتظر نظرات ارزشمند شما هستیم.
