چاه‌های تلا در بندر لافت جزیره قشم یکی از جاذبه‌های تاریخی و دیدنی این منطقه به شمار می‌آیند. این چاه‌ها حاصل نبوغ مهندسی مردمان بومی هستند که به دلیل عدم امکان حفر قنات در جزیره، راهکاری هوشمندانه برای ذخیره آب شیرین پیدا کردند. به این چاه‌ها که گاهی با نام چاه‌های تل آو یا به اشتباه چاه‌های طلا شناخته می‌شوند، به‌عنوان منابع ارزشمند آب آشامیدنی لافت توجه ویژه‌ای می‌شد.
پیشینه تاریخی چاه‌های تلا
درباره قدمت این چاه‌ها نظرات متفاوتی وجود دارد. برخی آن را به دوران ساسانیان نسبت می‌دهند، زیرا نمونه‌های مشابهی از این سازه‌های آبی در بندر سیراف بوشهر وجود دارد که پیش از اسلام ساخته شده‌اند. برخی دیگر معتقدند که چاه‌های تلا به دوره هخامنشیان یا حتی مادها بازمی‌گردند. در مقابل، عده‌ای تاریخ ساخت این چاه‌ها را حدود ۴۰۰ سال پیش و پس از اسلام می‌دانند و آن را به حاکم وقت لافت، خواجه کریم، نسبت می‌دهند که برای تأمین آب مردم منطقه دستور حفر آن‌ها را صادر کرده است.
معرفی چاه‌های تلا قشم
در جنوب ایران، در دل جزیره شگفت‌انگیز قشم، چاه‌هایی تاریخی قرار دارند که روزگاری منبع اصلی آب آشامیدنی مردم منطقه بودند. با توجه به اینکه آب قنات‌های قشم شور و غیرقابل نوشیدن است، مردم محلی چاه‌های تلا را برای ذخیره آب باران حفر کردند. این چاه‌ها درون یک گودال بزرگ ایجاد شده‌اند تا آب باران را بهتر جمع‌آوری کنند. پس از بارش، چاه‌ها را می‌پوشاندند تا آب داخل آن‌ها خنک و سالم بماند.
در گذشته تعداد این چاه‌ها به ۳۶۶ حلقه می‌رسید که هرکدام برای تأمین آب مصرفی یک روز از سال در نظر گرفته شده بودند. با گذر زمان، بسیاری از این چاه‌ها از بین رفتند و امروزه کمتر از صد حلقه چاه باقی مانده که برخی به دلیل عدم لای‌روبی دیگر قابل استفاده نیستند.
بیشتر بخوانید:رازهای ناشناخته معماری بومی قشم و خانه‌های سنتی
مفهوم نام چاه‌های تلا
عده‌ای تصور می‌کنند که به دلیل ارزش بالای آب، این چاه‌ها به نام «تلا» (به معنی طلا) شهرت یافته‌اند. اما در واقع، این نام از عبارت محلی «تل آو» گرفته شده است که به معنای «چاه‌های آب کنار تپه» می‌باشد. در گویش محلی، «تل» به معنای تپه و «آو» به معنای آب است.
جذابیت‌های چاه‌های تلا
یکی از نکات جالب درباره این چاه‌ها این است که تپه‌های اطراف آن‌ها از جنس مرجان هستند که به هدایت بهتر آب باران به داخل چاه‌ها کمک می‌کند. مردم محلی پس از پر شدن چاه‌ها، درِ آن‌ها را می‌بندند و هر روز از سال، درِ یکی از آن‌ها را باز می‌کنند تا آب مورد نیازشان را تأمین کنند. عمق این چاه‌ها معمولاً بین ۳ تا ۱۰ متر متغیر است و تصور اینکه مردم با ابزارهای ابتدایی چنین تعداد زیادی چاه را در دل سنگ‌ها حفر کرده باشند، حیرت‌انگیز است!
در کنار چاه‌های تلا، برکه سنگی لافت و قلعه نادری نیز قرار دارند که در فصل‌های پربارش سال، بازدید از آن‌ها تجربه‌ای دل‌انگیز خواهد بود. معماری قلعه نادری شباهت زیادی به قلعه‌های پرتغالی دارد و قدمت آن به پیش از اسلام برمی‌گردد.
آداب و رسوم برداشت آب
چاه‌های تلا در اشکال مختلفی همچون دایره، مربع، مستطیل و حتی گلابی شکل حفر شده‌اند. هر چاه نام مخصوص به خود دارد که معمولاً از نام فردی که آن را حفر کرده الهام گرفته است، مانند چاه «لوبنی» یا «غرابو».
جالب است بدانید که در گذشته وظیفه نگهبانی از این چاه‌ها بر عهده زنان بوده است. زنانی که به عنوان میراب شناخته می‌شدند، مسئول تقسیم و مدیریت آب میان خانواده‌های منطقه بودند. مردان نیز با لای‌روبی مداوم چاه‌ها، در این فرآیند مشارکت می‌کردند. هر هفته، در روز جمعه، چاه‌های خالی‌شده لای‌روبی می‌شدند و در آستانه فصل بارندگی، یک لای‌روبی کلی انجام می‌گرفت تا چاه‌ها آماده ذخیره آب باران شوند.
بهترین زمان برای بازدید از چاه‌های تلا قشم
با توجه به آب‌وهوای گرم و شرجی جزیره قشم، مناسب‌ترین زمان برای سفر به این منطقه، فصول پاییز و زمستان است. برکه‌ها و آب‌انبارهای منطقه، در هنگام بارش باران پر می‌شوند، بنابراین سفر به این منطقه در نیمه دوم پاییز و اوایل زمستان توصیه می‌شود. با وجود ثبت ملی چاه‌های تلا، هنوز افراد زیادی از وجود این مکان دیدنی بی‌اطلاع‌اند، به همین دلیل، این منطقه معمولاً خلوت است و بازدید از آن نیازی به پرداخت هزینه ورودی ندارد.
تجربه بازدید از چاه‌های تلا
اگر به دیدن آثار تاریخی و سازه‌های سنتی علاقه‌مندید، بازدید از چاه‌های تلا در سفر به قشم را فراموش نکنید. تماشای این چاه‌های باستانی در کنار دیگر جاذبه‌های بندر لافت، همچون قلعه نادری و برکه سنگی، تجربه‌ای منحصربه‌فرد را برای شما رقم خواهد زد.
در پیرامون این چاه‌ها، درختان کهنسال کهور به چشم می‌خورند که از دید مردم محلی، نگهبانان این چاه‌ها محسوب می‌شوند و احترام خاصی برایشان قائل‌اند. برخی باور دارند که این درختان مقدس‌اند، به همین دلیل می‌توان پارچه‌های سبزی را که مردم به نشانه نذر و احترام به شاخه‌های آن‌ها بسته‌اند، مشاهده کرد.
در مواردی نیز، افراد در سایه این درختان مراسم قربانی و نیایش برگزار می‌کنند. درخت کهور، ریشه‌های خود را در دل سنگ‌ها فرو میبرد و همواره در جست‌وجوی آب است. درختان کهورِ چاه‌های تلا، آب مورد نیاز خود را از همین چاه‌ها تأمین می‌کنند و به همین دلیل، ساکنان منطقه، کیفیت آب را از طراوت و سرسبزی این درختان تشخیص می‌دادند. شاید همین ویژگی، یا حتی شکل عجیب و رازآلود تنه‌های به‌هم‌پیچیده‌ی آن‌ها، دلیل تقدس این درختان در میان مردم شده باشد.
بیشتر بخوانید:راهنمای اجاره اقامتگاه بومگردی در قشم با سپنجا
موقعیت مکانی چاه تلا قشم
بندر لافت در فاصله‌ی حدود ۶۰ کیلومتری قشم قرار دارد و طی کردن این مسیر، حدود یک ساعت زمان میبرد. چاه‌های تلا در ۳۰ کیلومتری فرودگاه قشم و در نزدیکی اسکله‌ی لافت، پشت قلعه نادری، در قلب این بندر تاریخی واقع شده‌اند. جاده بندر لافت از کنار اسکله و قلعه عبور می‌کند و مسیر دسترسی به چاه‌ها را تسهیل می‌سازد.
چگونه به چاه‌های تلا برویم؟
برای دسترسی به این منطقه، می‌توانید از اسکله‌ی بندر پل در استان هرمزگان استفاده کنید و با حمل خودرو از طریق اسکله‌ی لافت، خود را به مقصد برسانید. در بندر لافت، اقامتگاه‌های بومگردی زیبایی برای مسافران در نظر گرفته شده است. همچنین می‌توانید با خرید بلیط هواپیما به مقصد قشم، بدون دردسر به این جزیره سفر کنید و از تماشای جاذبه‌های بی‌نظیر آن لذت ببرید.
لافت؛ گنجینه‌ای از تاریخ و طبیعت
ایران به دلیل پیشینه‌ی تاریخی و موقعیت منحصربه‌فرد خود، سرشار از جاذبه‌های شگفت‌انگیز است. اما اگر تاکنون به قشم سفر نکرده‌اید و دیدنی‌های این جزیره را از نزدیک مشاهده نکرده‌اید، تجربه‌ای کم‌نظیر را از دست داده‌اید. قشم، با طبیعت شگفت‌انگیز و پیشینه‌ی کهن خود، همچون نگینی در جنوب ایران می‌درخشد و بندر لافت نیز از این قاعده مستثنی نیست. تماشای چاه‌های تاریخی تلا، با معماری منحصربه‌فرد و رازآلود خود، شما را شگفت‌زده خواهد کرد.
بیشتر بخوانید: ماجراجویی با قایق‌های محلی در قشم
