آشنایی با پل ورسک
خیلی از افراد برای گذراندن اوقات فراغت و تعطیلاتشان شمال کشور را انتخاب می‌کنند؛ چون از لحاظ سرسبزی و آب هوا منطقه بسیار خوبی است و جاهای دیدنی بسیار زیبایی دارد که یکی از این جاذبه‌ها، پل ورسک است. این پل یکی از پلهای تاریخی و قدیمی ایران از زمان رضا شاه تا به امروز است که در شهر فیروزکوه در شمال ایران قرار دارد.
پل ورسک در گذشته برای حرکت قطار به سمت شمال ایران ساخته شد. که ساخت آن از سال 1313 تا سال 1315 یعنی حدود دو سال طول کشید. شاید سوالات زیادی در مورد این پل ذهنتان را درگیر کرده باشد، پس برای کسب اطلاعات بیشتر با مجله سپنجا تا انتهای مقاله همراه باشید تا با این پل زیبا بیشتر آشنا شوید.
پل ورسک در کجا واقع شده؟
پل ورسک یکی از بزرگترین پلهای راه‌آهن سراسری در کشور ما محسوب می‌شود که در استان مازندران، شهرستان سوادکوه، شهر پل سفید و روستای ورسک قرار دارد. البته فاصله این پل با شهر پل سفید حدود 27 کیلومتر راه خواهد بود. این شاهکار مهندسی به زمان رضا شاه برمی‌گردد که به دستور ایشان در سال 1315 ساخته شد.
پل ورسک با ابزارهای ابتدایی با ارتفاع 110 متر و همچنین دهانه 66 متری در دل کوه ساخته شده و راه‌آهن سراسری شمال به تهران را به یک‌دیگر وصل می‌کند. این پل با شماره 1534 در سال 1356 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این پل توسط شرکتی به نام دانمارکی کامپساکس احداث شد و در دورانی که جنگ جهانی به پا بود یعنی تیرماه سال 1324، پل پیروزی نام گرفت و در آن دوران نخست وزیر انگلیس (چرچیل) این نام را گذاشت.
پل ورسک در روستای ورسک و در بین دو کوه بزرگ و صخره‌ای عباس‌آباد قرار گرفته و به عنوان یکی از جاهای دیدنی سوادکوه محسوب می‌شود که ارتفاع آن از سطح دریا تقریبا 2.140 متر خواهد بود که این ارتفاع در کتاب گینس نیز به ثبت رسیده است. این پل امروزه فقط برای کارهای باربری و مسافربری از تهران به ساری و همچنین از تهران به گرگان استفاده می‌شود.
پل ورسک به حدی ارزشمند بوده و با اهمیت است که در لیست آثار ملی ایران قرار گرفته و هر گردشگری که از این مکان گذر می‌کند به تماشای این پل ترغیب می‌شود و با توقف در حین راه از این پل زیبا و تاریخی که در منطقه کوهستانی البرز چشم‌انداز شگفت‌انگیزی دارد، دیدن می‌کند.
این پل استراتژیک در زمان‌های دور نقش مهمی در جنگ جهانی دوم داشته و اگر نبود شاید جنگ جور دیگری رقم می‌خورد. مهندسانی که این پل را ساختند ماندگاری آن را سال‌های زیادی تخمین زده بودند و آن را با تضمین 70 ساله بنا کردند. در ادامه با تاریخچه این پل بیشتر آشنا می‌شوید.
برای اجاره سوئیت در سوادکوه روی لینک کلیک کنید.
تاریخچه پل ورسک
پل ورسک علاوه بر اینکه شمال و جنوب کشور را به هم وصل کرده در سرنوشت جهان نیز تاثیر بسزایی داشته است. اگر این پل در دوران جنگ جهانی دوم وجود نداشت احتمال اینکه دنیای امروز ما به دست هیتلر بیفتد و نئونازی‌ها بر آن حکمرانی کنند بسیار زیاد بود. این پل به جز اینکه در جنگ جهانی دوم نقش مهمی داشته به اتحاد جماهیر شوروی نیز کمک‌های فراوانی کرده و با تمام باارزش بودن و مهم بودنش لقب «پل پیروزی» را به خود گرفته است.
فرماندهان متفقین بر این باورند که اگر پل راه‌آهن سراسری ایران نبود نقشه جهان تغییر می‌کرد. ایران در زمان نخست وزیری وینستون چرچیل که یکی از فرماندهان نیروهای متفقین بود با همراهانش در سال 1320 ایران را اشغال کردند و این کشور به اختیار آن‌ها درآمد و به دالان پارسی مشهور شد. آن‌ها عامل پیروزی خود را وجود پل ورسک معرفی کرده بودند و بر اهمیت آن نیز تاکید داشتند.
قبل از اینکه ایران توسط قوای متفقین اشغال شود و به دست آن‌ها بیافتد آلمان به سمت شوروی حرکت کرده بود و با نیروهای خود به سمت نیروهای روسی فشار آورده و آن‌ها را مورد حمله قرار داده بود؛ به همین دلیل حاکمان ایرانی از ترس اینکه بعد از روسیه ایران را مورد حمله قرار دهند و نوبت آن‌ها شود تصمیم گرفتند که در همه‌ی پل‌ها، جاده‌ها و راه‌آهن کشور مین قرار دهند.
در آن زمان وزیر راه (محمد سجادی) اینگونه گفته بود که با شنیدن خبرهای هولناک از جنگ شوروی دستور به مین‌گذاری در تمام پلهای مهم راه‌آهن داده شد و این کار به طور دقیق و مخفیانه انجام شده بود که با اشغال ایران توسط نیروهای متفقین این دستور لغو گردید و از جای جای تمام مین‌ها باخبر شدند و این شد که اکنون این پل زیبا یکی از آثار باقی مانده از زمان‌های بسیار دور است.
دسترسی به پل ورسک
برای دسترسی به پل ورسک ابتدا باید خود را به فیروزکوه شمال برسانید. اگر از شهر تهران می‌خواهید عازم این سفر شوید باید از جاجرود و گیلاوند گذر کنید و پس از رسیدن به شهر فیروزکوه به سمت گدوک و شوراب حرکت کرده و با ادامه مسیر به روستای ورسک در سوادکوه خواهید رسید و از آنجا می‌توانید به این پل زیبا دسترسی پیدا کرده و آن را تماشا کنید.
نامگذاری پل ورسک
دلایل زیادی برای نامگذاری پل ورسک وجود دارد که در ادامه به بررسی نظرات و باورها می‌پردازیم:
- برخی بر این باورند که بخاطر وجود روستای ورسک که در نزدیکی و اطراف این پل واقع شده نام این پل هم از آن گرفته شده است؛ اما زمانی که این پل احداث گردیده روستایی با این نام وجود نداشته است؛ بلکه نام روستا و همه کوه‌های اطراف این پل در آن زمان عباس آباد نام داشتند. بنابراین نمی‌توان علت نامگذاری این پل را وجود روستای ورسک گذاشت.
- برخی ادعا دارند در آن زمان، مهندسی به نام «شژا ووسک» در ساخت و ساز این پل شریک بوده و مشارکت داشته است و به همین دلیل نام این پل برگرفته از شژا ووسک است. در صورتی که دلیل موجه و درستی برای اثبات این موضوع وجود ندارد.
- چیزی که از همه معتبرتر واقع شده این است که می‌گویند درخت کوچکی در حوالی این پل روییده شده بود و به همین جهت پل و روستا هر دو به نام ورسک شناخته شدند که بعدها در سال 1324، 23ام تیرماه نامش تغییر یافت و پل پیروزی نام گرفت.
سازنده پل ورسک
شاید یکی از سوال‌هایی که فکرتان را مشغول کرده است این باشد که پل ورسک را چه کسی ساخته است؟ در جواب باید گفت که شخص خاصی مسئولیت ساخت این پل را برعهده نداشته است. در سال 1305، مجلس شورای اسلامی ایران، احداث راه‌آهن سراسری را تصویب کرد که این موضوع یکی از اقدامات بسیار مهم در جهت آبادانی و پیشرفت کشور به شمار می‌رفت.
با طرح احداث خط راه‌آهن شمال و جنوب کشور به هم وصل شد. قبل از ساخت پل ورسک به این نتیجه رسیدند که برای ریل‌گذاری و ساخت آن نیازمند دانش بالایی هستند که در آن زمان در کشور وجود نداشت؛ بنابراین حکومت پهلوی با توجه به شرایط موجود تصمیم گرفت که ساخت این پل را به شرکت‌های خارجی بسپارد و در نهایت ساخت آن به شرکت دانمارکی به نام «کامپساکس» سپرد.
قراردادی که بین مدیرعامل شرکت دانمارکی به نام «یورگن ساکسیلد» برای ساخت راه‌آهن سراسری امضاء شد در اردیبهشت ماه سال 1312 بود. سال‌ها بعد یک کتاب به نام «خاطرات یک مهندس دانمارکی» در سال 1350 منتشر شد که روی جلد این کتاب نمای زیبایی از پل ورسک به کار برده شده بود.
اینکه شرکت دانمارکی توانست این پروژه ساخت راه‌آهن را به دست بگیرد این بود که قبل از آن 1200 کیلومتر خط راه‌آهن در کشور ترکیه ساخته بود؛ بنابراین می‌دانست که به راحتی از پس آن برمی‌آید. طبق قراردادی که بین ایران و شرکت دانمارکی بسته شد، این شرکت باید 900 کیلومتر خط راه‌آهن را در مدت زمان 6 سال ساخته و تحویل دهد و در ازای هر متر ساخت خط راه‌آهن پنج دلار طلا معادل 1.5 گرم طلای خالص دریافت کند. که اگر کلی حساب کنید حدود 2600000 ریال برای ساخت این پل هزینه کردند.
طراحی و ساخت پل ورسک بسیار هوشمندانه بوده است. این کار زیبا، خلاقیت و توانمندی یک مهندس اتریشی بود که «لادیسلاوس فون رابسویچ» نام داشت. علاوه بر ایشان فردی به نام «هانس اتو ناتر» که یکی از نوابغ ریاضی بود و در پل سازی مهارت خاصی داشت نیز وظیفه‌اش سرپرستی مهندسان محاسبه‌گر و طراحان بود که تمام محاسبات پل راه‌آهن با نظارت ایشان بود.
مهندس اتریشی در مصاحبه‌ای که در آن زمان از ایشان شده بود گفت:« روزی که احداث پل ورسک را تهیه کردم، مهندسان دیگر با نظر حیرت به آن می‌نگریستند و اجرای نقشه و احداث آن را در شمار یکی از فتوحات علم مهندسی به حساب می‌آوردند. حالا که این پل احداث شده است، همه، من و رفقایم را تحسین می‌کنند و آن را در شمار بهترین پلهای قشنگ و شاهکار مهندسی می‌دانند».
یکی دیگر از مهندسانی که برای ساخت پل ورسک کارهای فراوانی انجام داد «والتر اینگر» بود. این شخص زمانی که در حال انجام پروژه بود، از روی پل به پایین سقوط می‌کند و همان لحظه از دنیا می‌رود. این شخص در همان روستا یعنی روستای ورسک به خاک سپرده شد و اکنون می‌توانید از قبر او که در قبرستان روستای ورسک قرار دارد، دیدن کنید.
فرآیند ساخت پل ورسک
برای ساخت پل ورسک بهترین مهندسان اروپایی به این منطقه آمدند و برای نقشه‌برداری و طراحی تمام ابزارها و وسایل خود را به همراه آوردند. با عکس‌برداری هوایی که از کوه‌های البرز متوجه شدند که خط راه‌آهن باید از روستای عباس آباد یا همان روستای ورسک بگذرد و به سمت تونل گدوک ادامه یابد؛ اما بخاطر شیب تندی که در مسیر وجود داشت ساخت طرح با مشکل مواجه شد.
برای رفع مشکل شیب مسیر خط راه‌آهن، آن را به شکل سه پلهای طراحی کردند تا برای حرکت قطار در کوه‌های البرز مشکل و شیبی وجود نداشته باشد. مسیری که بین روستای شوراب و روستای ورسک قرار گرفته و حدود 3 کیلومتر از پل ورسک فاصله دارد به «سه خط طلا» معروف است. برای عبور از دره ورسک که بسیار هم عمیق بود باید پلی می‌ساختند تا قطار از آن عبور کند که البته با توجه به کمبود امکانات در آن زمان و بزرگ بودن دهانه دره کار آسانی نبود.
در آن روزگار از ابزارهایی بسیار ساده مثل دینامیت و دریل دستی برای ساخت پل استفاده می‌شد. برای اینکه پایه‌های داربست را احداث کنند، دینامیت و داربست چوبی را نصب کردند تا کار برایشان راحت‌تر شود و برای اینکه مصالح را به آسانی از یک طرف به طرف دیگر حمل کنند از کابل استفاده کردند. قسمت اصلی پل را دو پایه داربست تشکیل داد و قالب دال قوسی و نمای آجری روی آن اجرا شد.
یکی از اقداماتی که بسیار هوشمندانه و دقیق کار شد ساخت تونل در رودخانه ورسک برای جلوگیری از طغیان رودخانه بود. با این کار از پل در برابر حملات رودخانه محافظت به عمل می‌آمد که بعد از گردش قطار در مسیرش، 1000 متر بالاتر رفته تا روی پل قرار گیرد. بعد از اینکه ریل‌گذاری موقت به اتمام رسید نوبت به نصب ریل‌بند در این پل بود که این اقدام در سال 1314 انجام شد.
ساخت پل در طول دو سال (از سال 1313 تا سال 1315) ادامه داشت که در این مدت رضا شاه چندین بار از پل بازدید می‌کرد. در نهایت ساخت پل با 10 دهانه کوچک و یک دهانه بزرگ که 66 متر است و همچنین طول 86 متری به اتمام رسید. قطارهایی که از پل ورسک عبور می‌کنند ارتفاعشان کم می‌شود تا با عبور از تونل به ایستگاه ورسک برسند.
افتتاح این پل در 5ام اردیبهشت ماه سال 1315 بود که رضا شاه شخصا به آنجا آمد، آن هم توسط قطار و خط راه‌آهنی که به دستور خودش ساخته شده بود. رضا شاه با دیدن پل حیرت‌زده شد و برای اینکه از محکم بودن و استقامت پل اطمینان حاصل کند، مهندس اتریشی به همراه خانواده‌اش به دستور رضا شاه زیر پل قرار گرفتند و آنجا بود که اولین قطار از روی پل عبور کرد.
مصالح به کار رفته در ساخت پل ورسک
مواد به کار رفته در ساخت پل ورسک آجر، ملات، سیمان و شن شسته شده است. شاید از استوار ماندن و محکم بودن این پل آن هم با این مصالح به کار رفته تعجب کنید؛ اما جالب است بدانید که از هیچگونه ابزار فلزی مثل فولاد و بتن آرمه در آن استفاده نشده و با این حال بسیار مقتدرانه بر فراز دره‌ای عمیق استوار مانده است. شاید علت عدم استفاده از ابزارهای فلزی در ساخت پل کم شدن هزینه‌های آن بوده است.
وقتی که این پل ساخته شد تضمین کردند که تا 70 سال همچنان پابرجا خواهد بود؛ اما اکنون با گذشت هشتاد سال هنوز هم محکم و استوار باقی مانده و با جلوه زیبایی که دارد گردشگران زیادی از اقصی نقاط جهان برای دیدن این پل باشکوه و تاریخی به این نقطه از دنیا سفر می‌کنند تا شاهد دانش و نبوغ سازندگان گذشته باشند.
عمر پل ورسک در سال 1395 به 80 سال رسید و این موضوع باعث نگرانی‌هایی برای نگهداری از پل شد. با قراردادی که با دانشگاه صنعتی شریف منعقد شد این نگرانی تا حدی برطرف شد و آن‌ها توانستند با نصب یک سنسور روی پل ضربه‌های وارده را بررسی کرده و در صورت هرگونه مشکل، هشدارهای لازم را ارسال کند تا پل را با استفاده از مصالح مقاوم کنند و از فرسودگی آن جلوگیری به عمل آید.
آبشار ورسک
آبشار ورسک یا آبشار چشمه علی در نزدیکی پل ورسک واقع شده که بهترین زمان بازدید از آن فصل‌های گرم سال مثل بهار و تابستان خواهد بود؛ زیرا در فصل زمستان به دلیل سرمای طاقت‌فرسای آن برای سفر زیاد مناسب نیست و حتی در بهار و تابستان نیز هوا بسیار خنک بوده و از گرمای سوزان در امان خواهید بود. این آبشار با ارتفاع 20 متر از سطح زمین به سمت روستای ورسک سرازیر می‌شود که فاصله این آبشار زیبا تا روستای ورسک 4 کیلومتر یعنی معادل نیم ساعت راه خواهد بود.
در آخر
در مجله سپنجا به تاریخی بودن پل ورسک پی بردید و متوجه شدید این شاهکار بزرگ یکی از سازه‌های فنی مهندسی در زمان رضا شاه بوده و در گذشته نقش مهمی را در جنگ جهانی دوم ایفا کرده است. پل ورسک که در شمال کشور قرار گرفته، توانسته شمال و جنوب کشور را به هم وصل کند و امروزه به پل پیروزی شناخته می‌شود.
