آشنایی با مهم ترین قنات های یزد ، در دل خاک ایران
یکی از شاهکارهای مهندسی ایران در دل کویر، قنات های یزد است. این قنات‌ها که جزو یکی از مهم‌ترین قنات های ایران به شمار می‌روند، زندگی را در دل کویر به جریان انداخته‌اند. به طوری که اگر این قنات‌ها در مناطق مختلف این استان وجود نداشتند، زندگی در این قسمت از ایران ممکن نبود. ما در این مطلب از سپنجا قصد داریم تا شما را با مهم ترین قنات های استان یزد این شاهکار ایرانی آشنا کنیم.
برای اجاره سوئیت در یزد روی لینک کلیک کنید.
معرفی مهم ترین قنات های یزد
ایران از جمله مناطقی است که همیشه با مشکل کم‌آبی روبرو است. این مشکل بخصوص در مناطق کویری و مرکزی ایران بیشتر خودش را نشان می‌دهد. اما ابداعات و نوآوری‌های ایرانیان باستان باعث شده است تا در این سرزمین خشک، مشکلی از نظر کم‌آبی وجود نداشته باشد. قنات‌های استان یزد به عنوان یکی از شاهکارهای مهندسی ایران به شمار می‌روند که علاوه بر غلبه بر مشکل کم‌آبی، خشک‌سالی‌های فصلی را نیز از بین برده‌اند.
اگرچه امروزه به دلیل وجود فناوری‌های پیشرفته و بروز دیگر نیازی به این قنات‌ها نیست، اما قنات های یزد به عنوان جاذبه‌های گردشگری این منطقه به حساب می‌آیند. این ویژگی باعث شده است تا هر ساله گردشگران خارجی و داخلی بسیاری، برای بازدید از این قنات‌ها به استان یزد سفر کنند.
چگونگی ساخت قنات‌های استان یزد
اگر برای شما این سوال پیش آمده است که قنات چیست و چگونه ساخته می‌شود، باید بگوییم که قنات همان کانال آب با یک ساختار زیرزمینی است که با نام‌های دیگری از جمله کاریز و یا آب‌راه نیز شناخته می‌شود. به کمک قنات می‌توان آب‌هایی که در چاه‌های عمیق وجود دارند، برای استفاده به سطح زمین منتقل کرد.
از گذشته‌های بسیار دور، برای دستیابی به آب شیرین و قابل شرب از حفر قنات استفاده می‌کردند. آب بدست آمده از حفر قنات‌ها علاوه بر مصارف خانگی مانند پخت و پز و نوشیدن، برای امور دیگری مانند کشاورزی و صنعت نیز استفاده می‌شد. یزد جزو آن دسته از شهرهای کویری است که ایرانیان قدیم برای برداشت آب از این روش استفاده می‌کردند.
به جز قنات های یزد سایر استان‌ها از جمله فارس، اصفهان، خراسان، ری، کرمان، مرکزی، ورامین و غیره نیز از این روش برای برداشت آب استفاده می‌کنند. اما توجه به این نکته ضروری است که ساخت قنات کار بسیار ساده‌ای نیست. یعنی تنها با حفر کانال‌های زیرزمینی، دسترسی به آب چاه‌های عمیق امکان‌پذیر نیست.
برای حفر قنات نیاز به دانش مخصوص است. چرا که بدون اطلاع از لایه‌های درونی زمین، شناخت زاویه شیب مناسب جهت حفر قنات و غیره امکان برداشت آب وجود ندارد. به عنوان مثال حفر قنات با شیب تند، بعد از مدتی فرسایش و تخریب قنات را به دنبال دارد. همچنین شیب نامناسب و یا کم باعث می‌شود تا آب به سطح زمین نرسد.
این موضوع نشان‌دهنده هوش و ذکاوت ایرانیان باستان را به خوبی نشان می‌دهد. به این دلیل که سازندگان قنات‌ها با علم به این دانستنی‌ها، توانسته بودند قنات‌های یزد را ایجاد کنند و آن را از نسلی به نسل بعد منتقل کنند. البته سختی این کار به حدی بود که شخص چاه‌کن به صورت کفن‌پوش به عمق چاه می‌رفت. در نتیجه ممکن بود برخی نیز جان خود را در این راه از دست بدهند.
قنات‌های دیدنی در دل کویر یزد
یزد از جمله شهرهای کویری ایران است که با معماری خاص خود مانند بادگیر، آب انبار، مساجد، تکیه‌ها، خانه‌های درون گرا و غیره به یکی از زیباترین شهرهای گردشگری ایران تبدیل شده است. یکی از خاص‌ترین معماری‌های این شهر، سیستم انتقال آب و یا همان قنات این شهر است.
ارتفاع چند متری قنات‌ها از زیر زمین، دسترسی به قنات‌ها از طریق پله‌ها از سطح زمین، خنک کردن ساختمان‌ها با آب قنات و غیره همگی جزو شاهکارهایی است که شما از دیدن آن شگفت‌زده خواهید شد. قدم زدن در محله‌های قدیمی شهر و دیدن نمونه قنات‌ها یک حس و حال عجیبی را برای شما به ارمغان می‌آورد. این قنات‌های زیرزمینی یک فضای خنک همراه با سایه را در اختیار شما می‌گذارند تا گرمای شدید کویر، کمتر شما را اذیت کند.
یکی از شگفتی‌های معماری خانه‌های یزد، ساخت در خانه بر روی بادگیرها و قنات های یزد است. این ویژگی باعث می‌شود تا هوا بعد از عبور از روی آب قنات، فضای ساختمان را خنک‌تر از قبل کند. از جمله معروف‌ترین قنات‌های استان یزد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
قنات اهرستان
در 30 کیلومتری جنوب غربی شهر یزد، قنات اهرستان قرار گرفته است. این قنات که جزو یکی از مهم‌ترین قنات‌های این استان به شمار می‌رود از حفر شش رشته قنات تشکیل شده است. عمق قنات اصلی به 28 تا 68 متر می‌رسد. از جمله این قنات‌ها می‌توان به قنات وقف آباد، قنات روشن آباد، قنات رئیس الدینی، قنات میرزایی، قنات خواجه غیاث و قنات نهر خیلی اشاره کرد. تمامی این قنات‌ها در دره‌ای با عرض 5.1 کیلومتر قرار گرفته‌اند.
آب قنات اهرستان نقش بسیار کلیدی در آبرسانی استان یزد بازی می‌کند. به این دلیل که از آب این قنات برای مصارف خانگی شهرستان یزد و روستاهایی از جمله خیرآباد، عیش آباد و اهرستان استفاده می‌شود. آب قنات های یزد در یک روستایی به نام اسلامیه به یکدیگر می‌پیوندند. سپس با عبور از کانال مشترک زیرزمینی شاه‌جوی وارد شهرستان تفت می‌شوند. بعد از عبور از تفت و شهرستان یزد، وارد باغ معروف خان می‌شوند.
یکی از شگفتی‌های قنات اهرستان در گذشته، به حرکت در آوردن آسیاب‌های آبی بود. قدمت این قنات‌ها به بیش از چند صد سال پیش می‌رسد. به عنوان مثال قدمت قنات وقف آباد به 700 سال پیش می‌رسد که توسط یکی از علمای مشهور این منطقه به نام سید رکن الدین حفر شده است. در صورت سفر به استان یزد پیشنهاد می‌کنیم که دیدن از این قنات‌ها را از دست ندهید. چرا که این مجموعه قنات‌ها همچنان فعال هستند.
قنات مون اردستان
استان یزد با معماری شگفت‌انگیز خود جزو یکی از جاذبه‌های دیدنی ایران به شمار می‌رود. یکی از شگفت‌انگیزترین سازه‌های معماری ایران قدیم به قنات مون اردستان تعلق دارد. قدمت 800 ساله این قنات دو طبقه به یکی از معروف ترین قنات های جهان تبدیل شده است. معماری این قنات به گونه‌ای است که آب هیچ طبقه‌ای به طبقه‌ی دیگر نفوذ نمی‌کند و جریانی مستقل دارد.
قنات اردستان به عنوان یکی از قنات های یزد در جنوب شهر اردستان در محله‌ای به نام محال حفر شده است. قنات اصلی به نام چاه دوقلو از دو کانال موازی تشکیل شده است که توسط چاه‌های عمودی وجه اشتراک دارند. دلیل نام‌گذاری این قنات، قرارگیری دو میله در کنار یکدیگر است. یکی از این میله‌ها مربوط به چاه رویی است که عمق آن به 27 متر می‌رسد و دیگری به قنات زیری به عمق 30 متر تعلق دارد.
تحقیقات باستان‌شناسی در این منطقه نشان می‌دهد که قدمت قنات مون اردستان به دوران اشکانیان و ساسانیان برمی‌گردد. برخی از محققان، بانی ساخت این قنات را به کاوه آهنگر و برخی آن را به مقنی یزدی نسبت می‌دهند. محققان بر این باورند که حفر نامناسب قنات باعث شد تا برای اصلاح آن، قنات دیگری حفر کنند. این ویژگی منجر به ساخت میل دوم چاه شده است.
یکی از تفاوت‌های آب این قنات دو طبقه، به عنوان یکی از قنات های یزد در مزه آب کانال است. آب قنات زیری، نسبت به آب قنات رویی عطر و طعم شیرین‌تر و بهتری دارد. این در حالی است که آب قنات زیری کمی سنگین‌تر به نظر می‌رسد. اگر شما هم قصد سفر به این شهر تاریخی را دارید، پیشنهاد می‌کنیم که دیدن از این قنات دو طبقه عجیب را از دست ندهید.
قنات دو طبقه مون به دلیل معماری شگفت‌انگیز خود به ثبت در فهرست آثار ملی ایران و فهرست میراث جهانی یونسکو رسیده است.
قنات دولت آباد
یکی از مکان‌های دیدنی استان یزد، باغ دولت آباد است. این باغ با قدمتی چند صد ساله، یادگار شخصی به نام محمدتقی خان یزدی است. یکی از شگفتی‌های این باغ وجود قناتی به نام دولت آباد است که 9 رشته قنات به طول 70 کیلومتر را به هم متصل کرده است. اما در حال حاضر تنها 5 رشته از این قنات‌ها به نام‌های مهدی آباد، باقرخان، بغداد آباد، دولت آباد و تقی آباد زنده مانده است.
قنات اصلی این منطقه عمقی برابر با 30 متر دارد و در 45 کیلومتری جنوب یزد در محله‌ای به نام مدوار مهریز واقع شده است. یکی از شگفتی‌های این قنات به عنوان قنات های یزد جوشش آب از میان سنگ‌های جوش متراکم است. در واقع این سنگ‌ها، تغذیه‌کننده اصلی قنات هستند. همین موضوع باعث شده است تا این قنات به حوض جوش نیز معروف باشد.
این قنات از جمله زیباترین قنات های استان یزد است که امکان بازدید از آن وجود دارد. مسیر پلکانی این قنات امکان دسترسی به کف مادر چاه این قنات را برای شما فراهم می‌کند. بنابراین در صورت سفر به استان یزد، حتما دیدن از این قنات را در برنامه گردش روزانه خود قرار دهید.
قنات زارچ
یکی از طولانی‌ترین قنات های استان یزد مربوط به قنات زارچ است. قدمت این قنات به قرن سیزده میلادی می‌رسد و با طول صد کیلومتری خود به عنوان بلندترین و طولانی ترین قنات جهان نیز شناخته می‌شود. اکنون در محوطه این قنات، مسجد تاریخی یزد قرار دارد. هدف از ساخت این مسجد در محوطه این قنات، دسترسی مردم به آب برای وضو بود.
ابتدای قنات زارچ به عنوان یکی از قنات های یزد از روستایی به نام فهرج شروع می‌شود. سپس با عبور از سایر روستاهای در مسیر مانند دهنو، اکرمیه و خویدک وارد میدان امیرچخماق شده و از شهر زارچ خارج می‌شود. برخی از شاخه‌های این قنات از جمله شاخه شور، شیرین و ابراهیم خویدکی در حدود هزار حلقه چاه در دل خود دارند.
کیفیت آب مادر چاه قنات زارچ به دلیل عبور از شاخه شور، کمی نامناسب است. اما این آب بعد از عبور از شاخه‌های دیگر عطر و طعم دلپذیرتری به خود می‌گیرد. در حال حاضر تنها شاخه باقی‌مانده از این قنات، همین شاخه شور است و دو شاخه شیرین و ابراهیم خویدکی از بین رفته‌اند.
مدیریت قنات زارچ
این قنات به صورت خصوصی اداره می‌شود. بدین معنا که مالکیت آن مربوط به ده خانواده است که زمین‌های زیر کشت خود را با آن آبیاری می‌کنند. شکل چاه‌های این قنات به سبک دوره قبل از اسلام ساخته شده است و بر خلاف سایر چاه‌های قنات های یزد مربعی شکل است.
در حال حاضر شورای قنات شهرستان زارچ، مدیریت این قنات مهم و تاریخی را برعهده گرفته است. برای این منظور دو نفر میراب از طرف این شورا انتخاب می‌شوند تا تقسیم‌بندی آب را برای یکسال در نظر بگیرند.
اگرچه این قنات تاریخی به ثبت در فهرست آثار ملی کشور و میراث جهانی یونسکو رسیده است، اما حیات این قنات مهم به دلیل قرارگیری در معرض آلودگی‌های فاضلاب و ساختمان‌سازی‌های اطراف آن دچار مشکل شده است. به طوری که این عوامل در سال‌های گذشته باعث شده است تا آب قنات زارچ رو به خشکی برود. همچنین کیفیت و کمیت شاخه‌های باقی‌مانده را نیز تحت تاثیر قرار داده است.
موزه آب یزد
اگر علاقه‌مند به دانستن تاریخچه قنات‌های استان یزد هستید، پیشنهاد می‌کنیم که بازدید از موزه آب یزد در خانه کلاهدوزها را از دست ندهید. این موزه محلی برای نگهداری لوازم و ادوات مخصوص قنات های یزد بوده و به عنوان یکی از بهترین موزه‌های جهان شناخته می‌شود.
در این موزه شما می‌توانید لوله‌کشی آب مربوط به 150 سال پیش شهر یزد، لوازم و ادوات مربوط به قنات، ظروف مخصوص حمل آب در گذشته و غیره را ببینید و با تاریخچه این قنات‌های شگفت‌انگیز آشنا شوید.
سخن نهایی
معماری و بافت کویری استان یزد بسیار شگفت‌انگیز است و با دیدنی‌های منحصر به فرد خود به یک مقصد گردشگری جذاب تبدیل شده است. یکی از مکان‌های گردشگری این استان، اختصاص به قنات‌های این استان دارد که به لحاظ معماری مهندسی شده و قدمت آن، حرف‌هایی در دل خود نهفته دارد. اگر شما هم تجربه‌ای از بازدید از این قنات‌ها را دارید، می‌توانید زیر همین پست، نظر خود را با ما به اشتراک بگذارید.
