آئین یلدا
شب یلدا یا شب چله، آخرین روز در ماه آذر و فردای آن اولین روز زمستان است.
ایرانیان باستان بر این باور بودند که فردای یلدا با دمیدن خورشید، روزها طولانی تر و تابش نور ایزدی افزایش مییابد.
ازین رو آخرین روز آذر را شب زایش خورشید نامیدند و برای آن جشن بزرگی برپا میکردند.
برپایی جشن یلدا به اندازه زمان تعیین فصول قدمت دارد. این سنت باستانی از پیروان میتراییسم از هزاران سال پیش در ایران برگزار میشده و به معنی تولد خورشید یا میترا یا همان مهر است.
در گذشته برای درامام بودن از خطر اهریمن، خانواده ها دور هم جمع شده و با برافروختن آتش از خورشید طلب برکت میکردند. سنت برپایی شب یلدا، خوردن آجیل های مخصوص،هندوانه، انار و شیرینی است.
که نماد برکت، تندرستی، فراوانی و شادکامی است. در هر شهر و دیار خوراکی های شب یلدا متفاوت و هماهنگ با شیوه زندگی آن منطقه است، اما هندوانه میوه ای است که در همه جای ایران در ضیافت یلدا از قلم نمی افتد.
ایرانیان بر این باور بودند که اگر در شب چله مقداری هندوانه بخورند در سراسر چله بزرگ و کوچک، سرما و بیماری بر آنها غلبه نخواهد کرد.
یلدا در شهرهای مختلف
در شیراز مردم در شب یلدا با خویشان و آشنایان به شب زنده داری و خوردن تنقلات شب یلدا میپردازند.
در آذربایجان مردم هندوانه چله( چیله قارپوزی) میخورند و باور دارند با خوردن هندوانه لرز و سرما به تن آنها راه نمیابد.
در اردبیل رسم است که در شب یلدا مردم، چله بزرگ را قسم میدهند که به آنها سخت نگیرد و تنقلاتی همچون گندم برشته(قورقا) و هندوانه را در شب یلدا تهیه میکنند.
در تبریز، شب یلدا عاشیق ها مینوازند. عاشیق ها خنیاگران محلی هستند که اشعار و موسیقی آنها برگرفته از موسیقی مردمی است. در حین اجرا فی البداهه قصه میگویند و شهر میسرایند و ساز میزنند.
مردم گیلان خوردن هندوانه در شب یلدا را دلیلی برای عدم تشنگی در تابستان میدانند و بر این باورند که در زمستان سرما را حس نخواهند کرد. میوه ای که در گیلان حتما در شب یلدا خورده میشود آکونوس نام دارد.
میوه ازگیل را با روش خاصی نگهداری و در زمستان مورد مصرف قرار میدهند.
روایت است که در گذشته مردم کرمان تا صبح به انتظار قارون افسانه ای می نشستند تا در لباس هیزم شکن برای خانواده های فقیر هیزم می آورد. این هیزم ها به طلا تبدیل و برای آن خانواده ثروت و برکت به همراه می آورد.
در لرستان مردم شب یلدا گندم شیره میخورند. گندم را در شیره می خیسانند و با نمک و زردچوبه روی ساج برشته میکنند و با خلال بادام، گردو، کشمش، سیاه دانه و کنجد مخلوط میکنند و می خورند.
دورهمی ها انجام صله ارحام در یلدا موجب افزایش صمیمیت و محبت در خانواده و آشنایان می شود و کدورت ها را از بین می برد پس علاوه بر زنده نگه داشتن آیین پیشینیان باعث بوجود آمدن حس و حال مثبت در روح و جان انسان می شود.
اقامت در آپارتمان مبله در مشهد
شیخ اجل، سعدی شیرازی میفرماید
هر که مجموع نباشد به تماشا نرود
یار با یار سفرکرده به تنها نرود
باد آسایش گیتی نزند بر دل ریش
صبح صادق ندمد تا شب یلدا نرود
بر دل آویختگان عرصه عالم تنگست
کان که جایی به گل افتاد دگر جا نرود
هرگز اندیشه یار از دل دیوانه عشق
به تماشای گل و سبزه و صحرا نرود
به سر خار مغیلان بروم با تو چنان
به ارادت که یکی بر سر دیبا نرود
با همه رفتن زیبای تذرو اندر باغ
که به شوخی برود پیش تو زیبا نرود
گر تو ای تخت سلیمان به سر ما زین دست
رفت خواهی عجب ار مورچه در پا نرود
باغبانان به شب از زحمت بلبل چونند
که در ایام گل از باغچه غوغا نرود
همه عالم سخنم رفت و به گوشت نرسید
آری آنجا که تو باشی سخن ما نرود
هر که ما را به نصیحت ز تو می‌پیچد روی
گو به شمشیر که عاشق به مدارا نرود
ماه رخسار بپوشی تو بت یغمایی
تا دل خلقی از این شهر به یغما نرود
گوهر قیمتی از کام نهنگان آرند
هر که او را غم جانست به دریا نرود
سعدیا بار کش و یار فراموش مکن
مهر وامق به جفا کردن عذرا نرود
