هر آنچه که نیاز است در مورد قوم کرمانج بدانید!
قوم کرمانج یا کُرمانج به قوم بزرگی از مردم کرد گفته میشود که در خراسان شمالی ساکن هستند. این قوم، کرد زبان محسوب می‌شوند اما گویش کرمانجی دارند. زبان این مردمان خونگرم و مهمان‌نواز تفاوت‌های زیادی با کردی‌میانه و جنوبی دارد و آداب و رسوم خاص خود را دارند.
از آنجا که کردهای کشورمان همیشه در غرب ساکن بوده‌اند، کمتر کسی می‌داند که گروهی از کردها نیز ساکن خراسان شمالی هستند. همچنین تاریخ به ما نشان می‌دهد که سرداران و بزرگان زیادی از این قوم نیز در طول تاریخ، بارها برای حفظ کیان این مملکت جنگیده‌اند و جانشان را فدا کرده‌اند، اما کمتر کسی از آن مطلع است. پس با سپنجا همراه شوید تا بیشتر در مورد این نژاد کمتر شناخته شده کرد بدانید.
پیشینه قوم کرمانج خراسان
کردهای کشورمان ساکن غرب هستند. کردهای کُرمانجی در خراسان شمالی ثابت می‌کند که این شاخه از قوم کرد، در تاریخ سرزمینمان نقش بسیار مهمی داشتهاند و جنگ‌ها و دلاوری‌های آنها در راستای دفاع از ناموس و وطن، بارها و بارها در طول تاریخ تکرار شده است.
خراسانی که ما امروز می‌شناسیم بارها و بارها در طول تاریخ توسط دشمن اشغال میشود اما در نهایت این مردم غیور کرمانج بودند که با دلاوری‌های خود توانستند آن را آزاد سازند. سرداران و بزرگان کرمانج تلاش‌های بسیار کردند تا تمام خراسان را از دشمن پس بگیرند اما با وجود تلاش‌های فراوان، خیانت عوامل داخلی باعث شد شهر فیروزه از ایران جدا و به شوروی سابق الحاق شود. بعد از گذشت سال‌های زیاد هنوز که هنوز است مردم کرمانج نتوانسته‌اند این شهر کرمانج‌نشین را فراموش کنند.
محل سکونت کرمانج
شهرها و روستاهای دو استان خراسان شمالی و رضوی، محل اصلی سکونت قوم کرمانج هستند. از جمله این شهرها می‌توان به چند شهر قوچان، شیروان، اسفراین، چناران، درگز، مشهد، کلات، آشخانه و نیشابور اشاره داشت که مهم‌ترین‌ها هم هستند. گویش مردم کرمانج در این نواحی، کردی کرمانجی است و مهم‌ترین طوایف این قوم بزرگ ایل ظفرانلو، بیچرانلو و قاچکانلو است. کردهای کرمانج در خراسان شیعه مذهب هستند.
جالب است بدانید کرمانج‌ها در کردستان ترکیه، آذربایجان غربی، رودبار گیلان (ایل عمارلو)، شهرستان خلخال، استان ایلام(ایل ملکشاهی و ایل شوهان)، برخی از نواحی سیستان و بلوچستان، ناحیه دماوند تهران و… نیز ساکن هستند.
برای اجاره سوئیت در نیشابور روی لینک کلیک کنید.
جغرافیای سکونتگاهی مردم کرمانج و کرد
همانطور که گفته شد کرمانج قوم بزرگی است و در بخش‌های مختلف ایران به ویژه خراسان شمالی و رضوی ساکن هستند. علاوه بر ایران گروهی از آنها در کردستان ترکیه، گروهی در سوریه و عراق و گروهی دیگر در بخش‌هایی از آسیای میانه و اروپا زندگی می‌کنند. زعفرانلو بزرگ‌ترین و مهم‌ترین ایل این قوم محسوب میشود و تقریباً از ۳۲ زیر شاخه تشکیل شده است. بعد از زعفرانلو ایل‌هایی چون کیکانلو، قهرمانلو، میلانلو، و توپکانلو بزرگ‌ترین ایل‌ها هستند.
آداب و رسوم مردم کرمانج
آداب و رسوم مختلف کرمانج‌ها به شرح زیر است:
آداب عروسی و ازدواج
با اینکه آداب عروسی و ازدواج کرمانجی‌ها نیز مانند آداب عروسی و ازدواج مردم در سراسر دنیا تغییراتی پیدا کرده است، همچنان آئین‌های آنها برای برگزاری مراسمات نامزدی و عروسی خاص مانده است. در گذشته مراسم عروسی کرمانج‌ها اینگونه صورت می‌گرفت که خانه داماد برای سه شبانه روز پذیرای مهمانان دور و نزدیک بود و این سه شب با رقص و پایکوپی سپری می‌شد اما این روزها دیگر شاهد چنین مراسماتی در بین کرمانج‌ها نیستیم و فقط یک روز به برگزاری مراسم عروسی اختصاص داده میشود. جالب است بدانید ازدواج کرمانج‌ها چند مرحله دارد که هر کدام از آنها آداب بخصوصی دارند. این مراحل به ترتیب شامل خواستگاری، شیرینی‌خوری، هدیه‌دادن در دوران نامزدی، حنابندان و عروسی میشود.
مراسم چله بردن برای عروس یکی از مهم‌ترین و جالب‌ترین مراسمات ازدواج کرمانجی‌ها در دوران نامزدی است. طبق این رسم خانواده داماد باید در شب یلدا یا نوروز کرمانج‌ها، هدایایی برای عروس‌شان تهیه کنند و روی سینی‌هایی پوشیده با پارچه قرمز قرار دهند و به خانه عروس ببرند. این سینی‌های زیبا با انواع نقل و نبات و شیرنی و شکلات توسط خانواده داماد تزئین می‌شوند. در مقابل، خانواده عروس نیز هدیه‌ای برای داماد خود تهیه می‌کنند و در همان سینی می‌گذارند تا سینی خالی به خانه داماد برگردانده نشود.
در بین کرمانج‌ها یک مراسم دیگر به نام خوانچه یا مجمع برون مرسوم است که خانواده عروس میزبان اصلی است. این مراسم بسیار زیبا توسط خانواده داماد راه‌اندازی میشود و به این صورت است که سینی‌هایی را با دستمال قرمز، کله قند، هدایا و انواع شیرینی و شکلات پر می‌کنند و زنانی با لباس‌های محلی آنها را روی سر می‌گیرند و قدم زنان همراه با موسیقی کردی و رقص به منزل عروس می‌برند.
مطالعه کنید: راهنمای سفر به خراسان شمالی
کشتی با چوخه
در خراسان شمالی و بین مردم کرمانج یک آئین جالب دیگر به نام کشتی با چوخه برگزار میشود که با رسم و مرام پهلوانی گره خورده است. محل برگزاری این مسابقات محبوب شهرستان اسرافین است و همیشه ۱۳ و ۱۴ فروردین هر سال برپا میشود. شرکت کنندگان کشتی با چوخه خراسان شمالی، جوانانی از سراسر استان خراسان هستند.
جشن‌های ملی
شب یلدا که در واقع آخرین شب پاییز است، هر ساله به مناسبت فرا رسیدن زمستان در سراسر ایران جشن گرفته میشود. قوم کرمانج این جشن را به عنوان یکی از مهم‌ترین و محبوب‌ترین جشن‌های خود با جدیت هرچه تمام‌تر برگزار می‌کنند. این قوم بزرگ و منحصربه فرد باور دارند که زمستان به دو چله بزرگ و کوچک تقسیم میشود که چله بزرگ از اول دی ماه تا ۱۰ بهمن و چله کوچک از ۱۰ بهمن تا ابتدای فروردین ادامه دارد.
شب یلدا اولین شب از چله بزرگ محسوب میشود و همانطور که گفته شد مراسم چله بردن برای عروس کرمانج‌ها در همین شب برگزار میشود. علاوه بر این، در این شب طولانی خانواده‌ها به خانه بزرگترها و دیگر فامیل رفته و کنار هم آن را جشن می‌گیرند. میزبان در این شب با انواع آجیل، کدو، چقندر و لبوی پخته شده از مهمانان پذیرایی می‌کند. همچنین نواختن دوتار و رقص کرمانجی پای ثابت مراسم‌های مردم کرمانج است.
موسیقی و رقص قوم کرمانج خراسان
کرمانج‌ها نیز مانند ایل بختیاری و غیره، موسیقی‌های اصیل و سنتی خاص خود را دارند و هر یک برای مراسمی خاص چون عروسی، سوگواری، جنگ و نبرد کاربرد دارند. به طور کلی سه نوع موسیقی در بین مردم کرمانج رواج دارد که شامل بزمی در جشن و شادی، آئینی در سوگواری و رزمی در جنگ و نبرد میشود. اینها به طور کاملاً اصیل و سنتی نواخته می‌شوند.
موسیقی مقامی که از مقام‌های مختلفی چون الله مزار، تورغه، لی‌یاره، زاری‌گل، خجه لوره و… تشکیل شده است، موسیقی اصیل خراسان است و بیش از ۱۰۰۰ سال قدمت دارد. هر یک از این مقام‌ها داستانی از عشق، فداکاری، دلاوری، هجران و دوری از وطن را نقل می‌کنند. خراسان شمالی همچنین سازهای مسیقی بسیار متنوعی چون دوتار، دف، کمانچه، قشمه، دهل، نی و… دارد که دوتار ساز اصلی این دیار محسوب میشود.
نکته جالب دیگر در مورد موسیقی خراسان این است پنج گروه به نام‌های بخشی‌ها، لتی‌ها، عاشق‌ها، بلیروان‌ها و لولوجی‌ها موسیقی مقامی و سازهای این دیار را می‌خوانند و می‌نوازند و عاشق‌ها اصیل‌ترین و قدیمی‌ترین هنرمندان منطقه محسوب می‌شوند. این گروه نوازنده سازهایی چون سرنا، دهل، قشمه، کمانچه و دایره هستند. گروه بخشی‌ها نیز نوازنده ساز دوتار هستند و در کنار نواختن این ساز توانایی آوازه‌خوانی، سرودن‌شعر، داستان‌سرایی و ساخت آلات موسیقی را نیز دارند.
رقص کرمانجی نیز به اندازه موسیقی این دیار مهم شمرده میشود و از ارکان اصلی مهمانی‌ها و دورهمی‌های آنهاست. این رقص بسیار زیباست و اشکال مختلفی دارد که هر یک پیشینه تاریخی بی‌نظیری دارند. رقص آئینی سمائی، آله گز و قرسه‌ها برخی از مهم‌ترین رقص‌های قوم کرمانج هستند.
پوشش قوم کرمانج
لباس زنان و مردان کرمانج هارمونی بی‌نظیری از رنگ‌ها دارند و از چندین بخش مختلف تشکیل شده‌اند. ما در ادامه به معرفی پوشش زنان و مردان کرمانج پرداخته‌ایم.
پوشش زنان
لباس‌های رنگین‌کمانی زنان قوم کرمانج بسیار جذاب هستند و از چندین بخش مختلف تشکیل شده‌اند. این بخش‌ها به ترتیب شامل موارد زیر میشود:
یاشار: یاشار به روسری حریر و بلند زنان کرمانج اشاره دارد که معمولا طرحی از پر طاووس روی آن خودنمایی می‌کند و دور گردن پیچیده میشود. البته کرمانج‌ها در گذشته به کلاهی که زیر روسری پوشیده می‌شد یاشار می‌گفتند و آن را با سکه‌های قدیمی تزئین می‌کردند.
سربند: بخشی دیگر از پوشش زنان کرمانج سربند است. این سربند در واقع نوعی دستمال ساتن کوچک شبیه دستمال یزدی است که زنان کرمانج برای محکم‌کردن یاشار روی سر خود از آن استفاده می‌کنند.
گراس: گراس نیز پیراهن بلندی است که پوشش زنان کرمانج را کامل‌تر می‌کند و کمر تا پایین آن از دو طرف برش دارد. در انتخاب رنگ و پارچه گراس باید تناسب خاصی رعایت شود.
شیلوار: شیلوار بخش دیگر پوشش زنان کرمانج است که جذابیت بیشتری از سایر بخش‌ها دارد. این یک دامن چین چین مخمل به رنگ قرمز یا زرد است که بلندی آن تا زانو می‌رسد. شیلوار قرمز معمولا برای زنان متاهل و شیلوار زرد برای دختران مورد استفاده قرار می‌گیرد.
جلیقه: جلیقه در پوشش زنان کرمانجی نیز اهمیت زیادی دارد و جذابیت بیشتری در پوشش آنها ایجاد می‌کند. این جلیقه معمولاً مخملی و قرمز رنگ است. سکه‌های قدیمی که به آن «دراو» می‌گویند، تزئینات روی این جلیقه هستند.
چاروق: در کنار لباس زنان کرمانجی نوعی کفش محلی چرم به نام چاروق نیز استفاده میشود که پوشش محلی آنها را کامل می‌کند. چاروق جزئی از پوشش مردان این دیار نیز هست.
زنان این دیار در کنار لباس محلی خود از زیورآلات نقره مانند گوشواره و دستبند نیز استفاده می‌کنند.
بخوانید: با جاهای دیدنی خراسان شمالی آشنا شوید!
لباس مردان قوم کرمانج
مردان کرمانجی نیز از یک پوشش سنتی بسیار جذاب استفاده می‌کنند که از چهار بخش تشکیل شده است. در ادامه درباره هر بخش توضیحاتی مختصر می‌دهیم.
پیراهن: پیراهن سنتی مردان کرمانج به رنگ قرمز یا سفید است. معمولاً از جنس ساتن است و دو طرف آن چاک‌دار است. البته برخی از مردان رنگ سفید آن را می‌پوشند و دور تا دور یقه و مچ‌های آن نواردوزی شده است.
کمربند: کمربند یکی دیگر از بخش‌های پوشش مردان کرمانج است و اغلب تزئیناتی هماهنگ با تزئنات پیراهن آنها دارد. این کمربند علاوه بر زیباتر کردن پوشش مردان از خستگی آنها حین کار روزانه می‌کاهد و بخشی از آن آویزان است.
شلوار: این یک شلوار مشکی کاملاً ساده و راسته است که مردان حین پوشیدنش آن را از زانو به پایین داخل جورابی بافته شده از جنس پشم قرار می‌دهند.
پتاوه: پتاوه یکی پارچه بلند کتان به طول یک متر و عرض ۲۰ سانتی‌متر است که مردان کرمانج در پوشش خود از آن استفاده می‌کنند. این پارچه بلند و باریک دورتادور ساق پا را پوشش می‌دهد و توسط ریسمان‌هایی به صورت ضربدری محکم میشود. در بخشی از این پارچه که معمولا در معرض دید قرار دارد، تزئیناتی دوخته میشود.
چاروق: چاروق در پوشش سنتی مردان نیز نقش اساسی دارد و در کنار جوراب پشمی آنها خیلی به چشم می‌آید. بد نیست بدانید که چاروق‌های زنانه و مردانه به طور کامل در طراحی و تزئینات متفاوت هستند. چاروق از صنایع دستی استان خراسان شمالی به حساب می‌آید و در حال حاضر کارگاه‌های سنتی قوچان و بجنورد بهترین چاروق‌ها را می‌دوزند.
این روزها نقش لباس‌های اصیل قوم کرمانج نیز مانند لباس سنتی مناطق دیگر کمی کم‌رنگ‌تر از قبل شده است و متاسفانه تنها در مراسم‌های عروسی و برنامه‌های فرهنگی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
صنایع‌دستی استان خراسان شمالی
خراسان شمالی یکی از بهترین مناطق توریستی کشور است و جاهای دیدنی زیادی اعم از جاذبه‌های طبیعی و تاریخی ارائه می‌دهد. این شهر سالانه میزبان گردشگران بی‌شماری از سراسر کشور است و صنایع دستی چون جاجیم، گلیم، سفره کردی، قالیچه و همچنین چاروق و چادرشب دارد.
کلام آخر
در این مقاله از سپنجا تمام سعی خود را به کار گرفتیم تا یکی از بزرگ‌ترین و برجسته‌ترین اقوام ایرانی یعنی قوم کرمانج را به شما معرفی کنیم. این قوم مانند سایر اقوام ایران به ایرانی بودن خود می‌بالند و در طول تاریخ فدارکاری‌های زیادی برای حفظ ارزش‌های این آب‌و‌خاک انجام داده‌اند. در بخش پیشینه این قوم به دلاوری‌های سرداران و بزرگان کرمانج در جهت آزاد سازی خراسان از دست دشمن اشاره کردیم اما ناباورانه است که کردهای کرمانجی نسبت به سایر اقوام کمتر شناخته شده هستند.
کردهای کرمانج در بخش‌های مختلفی از کشور بخصوص خراسان رضوی و خراسان شمالی زندگی می‌کنند و آداب و رسوم خاص خود را دارند. به نظر ما برای دیدن این مردم خونگرم و مهمان‌نواز باید راهی خراسان‌شمالی شد و سفری دلچسب را برای خود و خانواده رقم زد.
